جنگ: تکرار یک خطای تاریخی و مانعی ساختاری برای صلح پایدار

در تاریخ معاصر و گذشته، جنگ هیچ‌گاه راه‌حلی مؤثر برای حل منازعات نبوده و نخواهد بود. دلیل این امر، صرفاً محدود به تلفات جانی یا خسارت‌های مالی و زیرساختی نیست. بلکه جنگ پیامدهایی عمیق و ماندگار بر روان انسان‌ها، روابط میان ملت‌ها و ساختارهای اجتماعی و سیاسی بر جای می‌گذارد که بعضاً جبران‌ناپذیرند. جنگ نفرت را بازتولید می‌کند، خشم را نهادینه می‌سازد و زخم‌هایی پدید می‌آورد که نه تنها درمان آن دشوار است، بلکه آثار آن تا نسل‌ها باقی می‌ماند.

شاید برای فهم چرایی ناکارآمدی جنگ، باید از استعاره‌ای ساده بهره گرفت: زمانی که کاردی بر تن انسان می‌برد، حتی اگر زخم آن التیام یابد، اثر بریدگی باقی می‌ماند. این جای زخم، نشانی دائمی از خشونتی است که رخ داده، و علم نیز تاکنون نتوانسته آن را به‌طور کامل از میان ببرد. بنابراین، چگونه می‌توان جنگ را، حتی اگر با فرایندهای بازسازی و آشتی همراه باشد، راه‌حل قلمداد کرد؟ در حالی که ویرانی‌های آن نه فقط مادی، بلکه فرهنگی، عاطفی، و اخلاقی است.

واقعیت این است که نمی‌توان مانع بریدن کارد شد، اما می‌توان از آن کاربردی دیگر ساخت. به همین ترتیب، اگر کشوری با سیاست‌های تجاوزکارانه تهدیدی برای مردم خود، همسایگان و جامعه جهانی است، راه‌حل نه در زورگویی متقابل، بلکه در اتحاد گسترده بین‌المللی نهفته است, اتحادی سیاسی، اقتصادی، و دیپلماتیک که بتواند مانع از بازتولید خشونت و تجاوز شود.

متأسفانه، سازوکارهای بین‌المللی که پس از جنگ جهانی دوم طراحی شدند، مانند منشور سازمان ملل متحد، بارها به دلیل منافع ملی، سیاست‌های قدرت‌محور و استفاده از حق وتو، ناکارآمد بوده‌اند. امروز بیش از هر زمان دیگر، ضرورت دارد که جهان به سوی یک اتحاد فراملی حرکت کند که هدف آن نه صرفاً حفظ منافع دولت‌ها، بلکه صیانت از کرامت و حیات انسانی در مقیاسی جهانی باشد.

در شرایط کنونی، هر انسان بی‌گناهی که در اثر جنگ و منازعات از میان می‌رود، نه تنها یک زندگی انسانی را از دست می‌دهیم، بلکه ظرفیت بالقوه‌ای برای ساخت جهانی بهتر نابود می‌شود. در مقابل، مرگ هر فرد، ده‌ها نفر را به دایره خشم، نفرت، انتقام و خشونت می‌کشاند. این، منطق خودتکرار و خودتغذیه‌گر جنگ است.

جنگ نه تنها راه‌حل نیست، بلکه بخشی از صورت‌مسئله است، بخشی از چرخه معیوبی که تنها از طریق دگرگونی بنیادین در شیوه‌های حل منازعه، ترویج گفت‌وگوی سازنده ، و بازسازی اخلاق سیاسی جهانی می‌توان آن را متوقف کرد.